ปรางค์กู่สวนแตงเป็นโบราณสถานศิลปะขอม ประกอบด้วยปราสาท 3 องค์ ก่อสร้างด้วยอิฐ ตั้งเรียงกันในแนวทิศเหนือ-ใต้ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน อาคารทั้งหมดหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูเข้าเพียงประตูเดียว อีก 3 ด้าน ก่อเรียบทึบ ลักษณะเหมือนบานประตูปิดอยู่เรียกว่า ประตูหลอก ปราสาทประธานมีขนาดใหญ่แผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีมุขยื่นออกมาด้านหน้า ตรงหน้าบันเหนือประตูหลอกทั้ง 3 ด้าน มีลักษณะยื่นออกมาและมีแผ่นหินรองรับ ปรางค์กู่สวนแตงมีลักษณะเช่นเดียวกับโบราณสถานแบบเขมรในประเทศไทยแห่งอื่นๆ ซึ่งมักจะไม่ค่อยทราบประวัติความเป็นมา นอกจากโบราณสถานบางแห่งที่พบจารึก เช่น ปราสาทสระกำแพงใหญ่ อำเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ เป็นต้น แต่กู่สวนแตงไม่ปรากฏจารึกว่าสร้างขึ้นเมื่อใด และใครเป็นผู้สร้าง นักโบราณคดีคาดว่า พระปรางค์องค์นี้มีอายุประมาณ 1,000 ที่ปรางค์องค์ประธานกลางมีทับหลังเป็นรูปศิวะนาฏราช และเทพองค์อื่นเล่นดนตรีประกอบ เช่น พระนลตีกลอง พระพรมตีฉิ่ง พระอุมาถือไม้เท้าขาคน เป็นต้น ส่วนทับหลังด้านอื่นๆ สลักเป็นรูปเทวตำนานต่างๆ เช่น นารายณ์บรรทมสินธุ์ กุมารวตรา การกวนเกษียรสมุทร วามนาวตาร พระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ รูปเทวดาทับเหนือเกียรติมุข ฯลฯ น่าเสียดายที่ทับหลังบางชิ้นถูกขโมยขายต่างประเทศ แต่บางชิ้นก็ได้กลับคืนมา ปัจจุบันจัดแสดงไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย จังหวัดนครราชสีมา ปรางค์กู่สวนแตง เป็นอาคารสถานที่ประกอบศาสนกิจในศาสนาฮินดู ตั้งแต่รัชสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 2 แต่พอมาถึงรัชสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 พระองค์ทรงนับถือศาสนาพุทธนิกายมหายาน นิกายวัชรยาน ปรางค์องค์นี้จึงเป็นที่ประกอบศาสนกิจในศาสนาพุทธแทน พระปรางค์องค์นี้ได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณ เมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2478 ปัจจุบันเป็นโบราณสถานที่ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมายว่าด้วยโบราณ โบราณวัตถุ และศิลปวัตถุ อยู่ในเขตพื้นที่รับผิดชอบของสำนักงานศิลปากรที่ 12 จังหวัดนครราชสีมา แต่อย่างไรก็ตาม ทับหลังที่ยังเหลืออยู่จำนวน 7 ชิ้น และได้นำไปเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติขอนแก่น และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนครนั้น รูปแบบและเรื่องราวที่แกะสลักบนทับหลัง สามารถนำไปเปรียบเทียบกับทับหลังของปราสาทแห่งอื่นๆ ทำให้สามารถกำหนดอายุได้ว่า กู่สวนแตงสร้างขึ้นราว พุทธศตวรรษที่ 17 เนื่องในศาสนาพราหมณ์หรือฮินดู เป็นศิลปะที่ลักษณะคล้ายศิลปะเขมรแบบนครวัด ศิลปกรรมที่ยังเหลืออยู่ของปรางค์กู่สวนแตงในปัจจุบัน ได้แก่ - ปราสาทก่อด้วยอิฐ จำนวน 3 องค์ ตั้งเรียงกันตามแนวเหนือ-ใต้ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน มีขนาด 31.76 x 25.40 เมตร โดยหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีบันไดทางขึ้นตรงกลางทางด้านหน้าเพียงด้านเดียว ปราสาทประธานซึ่งตั้งอยู่ตรงกลางจะมีมุขยื่นออกมาทางด้านหน้า มีประตูทางเข้า ส่วนอีกสามด้านเป็นประตูหลอก ปราสาทบริเวณซึ่งตั้งอยู่ข้างซ้ายขวาของปราสาทประธานมีขนาดเล็กกว่า มีประตูทางเข้าทางด้านหน้าด้านเดียวเช่นกัน ส่วนอีกสามด้านเป็นผนังเรียบ - บรรณาลัย บริเวณด้านหน้าปราสาทมีบรรณาลัยก่อด้วยศิลาแลง จำนวน 2 หลัง ปัจจุบันเหลือแต่ส่วนฐาน - สระน้ำโบราณ บริเวณด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ มีสระน้ำรูปสี่เหลี่ยม ล้อมรอบด้วยคันดิน จำนวน 1 สระ มีขนาด 42 x 32 เมตร ปัจจุบันตื้นเขิน ปรากฏเหลือให้เห็นอยู่เพียงเล็กน้อย - ศิลปวัตถุ ข้างบรรณาลัยหลังด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ มีโบราณวัตถุประเภทหินทราย เช่น จอมโมฬี กลับขนุน และรางน้ำมนต์ ตั้งทิ้งไว้มีสภาพชำรุดทรุดโทรม ลวดลายลบเลือน - ทับหลัง ได้พบทับหลังที่กู่สวนแตง จำนวน 7 ชิ้น เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติต่างๆ 3 แห่ง คือ พิมาย 5 ชิ้น ขอนแก่น 1 ชิ้น และพระนคร 1 ชิ้น ทับหลังที่เก็บรักษาไว้ ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย คือ ทับหลังแกะสลัก เรื่อง พระวิษณุตรีวิกรม หรือ ย่างสามขุม ทับหลังแกะหลัก เรื่อง กูรมาวตารของพระวิษณุ หรือ การกวนเกษียรสมุทร ทับหลังแกะสลัก เรื่อง ศิวนาฏราช ทับหลังแกะสลักรูปขบวนแห่ และทับหลังแกะสลักรูปเทวดานั่งเหนือเกียรติมุข ส่วนทับหลังที่เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติขอนแก่น 1 ชิ้น คือ ทับหลังแกะสลักรูปพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ และทับหลังที่เก็บรักษาไว้ ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร 1 ชิ้น คือ ทับหลังแกะสลักเรื่อง พระวิษณุอนันตศายิน ปัทมนาภะ หรือนารายณ์บรรทมสินธุ์ ทับหลังทั้ง 7 ชิ้นนี้ เป็นส่วนประดับตกแต่งที่สำคัญของประตูทางเข้าองค์ปราสาท ดังนั้น ทับหลังจึงได้รับการแกะสลักเป็นลวดลายและเรื่องราวต่างๆ อย่างประณีตสวยงาม และจากลวดลายและเรื่องราวที่แกะสลักบนทับหลังนี้เอง ได้เป็นเครื่องมือสำคัญสำหรับการศึกษาค้นคว้าหาวิวัฒนาการของลวดลาย จนสามารถนำไปใช้กำหนดอายุโบราณสถานเขมรได้อย่างแม่นยำ อ้างอิงข้อมูลจาก โรงเรียนกู่สวนแตง. (ม.ป.ป.). เอกสารประกอบการจัดนิทรรศการ งานประเพณีปรางค์กู่สวนแตงและบุญบั้งไฟ. โรงเรียนกู่สวนแตง. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาขั้นพื้นฐาน เขต 32 กระทรวงศึกษาธิการ.